Czcigodny Sługa Boży kard. August Hlond
(1881-1948)kardynał; w latach 1926-1948;
Prymas Polski
Założyciel Towarzystwa Chrystusowego; salezjanin
1926-1932
Komentarz do listu Ojca św. Piusa XI.
W sprawie prześladowań religijnych w Rosji, skierowanego 02.02.1930 r. do kard. Bazylego Pompilj, biskupa Velletri i Wikariusza Generalnego w Rzymie.
Poznań, dnia 12 lutego 1930.
Powyższy list Ojca św. jest uroczystym napiętnowaniem najsroższego w dziejach ludzkości katowania ludów i gwałcenia sumień. W ciągu wieków nieraz ujmowali się Papieże za uciemiężonymi i stawali w obronie prześladowanej wiary, czego pamiętne przykłady zapisały choćby dzieje naszej niewoli. Ale czymże były dawne uciski wobec szatańskich gwałtów i okropności bolszewickich?
Rzecz zrozumiała, że wszystkie narody bez względu na to, czy katolickie lub niekatolickie, poruszyły się na wyrok, którym ustanowiony przez Chrystusa najwyższy stróż wiary i sumienia potępił wobec całego świata zbrodnie czerwonego barbarzyństwa. Więc zerwał się zewsząd huragan oburzenia i żywiołowego protestu. Co od lat tkwiło w duszach, to się teraz wypowiada we wszystkich językach z elementarną siłą jako wszechświatowy druzgocący sąd potępienia.
Do protestu Ojca św. i ludzkości całej przyłącza się Polska katolicka. Ma do tego więcej powodów niż inni, bo nie tylko jest przez miedzę dziejowym świadkiem tego krwawego piekła, lecz jako naród cierpi ponadto na własnym ciele bolszewickie nieprawości i poniżenie. Padły w hekatombach męczenników terroru piękne postacie kapłanów polskich. Kler katolicki, który tam wśród zagłady wszelkiej kultury zajaśniał w aureoli wyznawców, to z małymi wyjątkami księża polscy. Polskich kapłanów więziono, sądzono i skazywano z Arcybiskupem Cieplakiem. Polskich kapłanów, trwających bohatersko na stanowiskach Bożych wśród potopu bezprawia, dręczono w wyszukany sposób. Polscy kapłani dogorywają na wyspach Sołowieckich, na Syberii i w Taszkiencie. Ofiarny grosz polski wznosił świątynie katolickie, które opętańcy plądrują, bezczeszczą i na ohydę wydają. Polskimi darami były święte naczynia kościelne zrabowane i na propagandę wywrotową obrócone. Serdeczną pracą rąk polskich matron i niewiast polskich były szaty liturgiczne, w których odbywały się bluźniercze maskarady po ulicach Moskwy. I niemal cały ten katolicyzm, który tam piekło krwawymi orgiami stara się rozbić, wnieśli w kraj rosyjski i w daleką Syberię w swych ciepłych sercach polscy kapłani, polscy wygnańcy, inżynier i robotnik polski, a ostoją jego były polskie dwory, polskie skupienia, polskie domy i kultura polska.
Uchwałą Episkopatu wyznaczona została druga niedziela Wielkiego -Postu na zamanifestowanie w całej Polsce tego, co Ojciec św. w wspomnianym piśmie dla całego Kościoła zarządził. W związku z tym postanawiam dla obu Archidiecezji, co następuje:
1. W pierwszą niedzielę Wielkiego Postu pouczą wielebni księża o treści listu Ojca św. i zapowiedzą poniżej wyszczególnione nabożeństwa.
2. W drugą niedzielę Postu odprawi się w wszystkich kościołach uroczysta suma dla przebłagania Boskiego Serca Jezusowego za bolszewickie bluźnierstwa i świętokradztwa oraz dla ubłagania miłosierdzia Bożego dla Rosji, aby ustało w niej prześladowanie wiary i walka z Bogiem i aby ludy tamtejsze, odzyskawszy pokój i swobodę, weszły na drogę prawdziwej wiary i jedności owczarni Chrystusowej. W kazaniach omówią Wielebni Księża straszne pod każdym względem następstwa bolszewizmu, przestrzegą przed jego propagandą, idącą przez wszystkie kraje i docierającą już niemal do każdej wioski, i wskażą na to, że jedynym ratunkiem świata przed zagładą jest wznowienie prawa Bożego w życiu prywatnym i w wszystkich stosunkach ludzkich. Po sumie nastąpi wystawienie Przenajśw. Sakramentu w monstrancji, odśpiewanie suplikacji i zwykłe błogosławieństwo, poczem Przenajśw. Sakrament pozostanie wystawiony aż do nieszporów, aby bractwa i organizacje katolickie miały sposobność odbyć swą godzinę adoracji na powyższe intencje. Na nabożeństwie popołudniowym odśpiewa się raz jeszcze suplikacje.
3. Po nieszporach należy urządzić uroczyste zebrania, akademie i wiece z mowami o bolszewiźmie, o jego okrutnych gwałtach, niecnej propagandzie i niebezpieczeństwie. Poleca się powierzyć te wykłady ludziom świeckim.
Na zakończenie uchwalą zebrani adres do Jego Ekscelencji ks. Nuncjusza Apostolskiego w Warszawie z podziękowaniem dla Ojca św. za jego dziejowe wystąpienie w obronie praw Bożych i ludzkich, oraz wniosek do Rządu Polskiego z prośbą, by z innymi rządami interweniował na rzecz gwałconych w Rosji sumień.
Wielebni księża proboszczowie zawezwą organizacje katolickie, aby w tych nabożeństwach i obchodach wzięły oficjalny udział.
Druk: "Miesięcznik Kościelny Archidiecezyj Gnieźnieńskiej i Poznańskiej", 3(1930), s. 31;
także: Dzieła, s. 260-261.