Czcigodny Sługa Boży ks. Ignacy Posadzy
(1898-1984)Współzałożyciel
i długoletni Przełożony Generalny Towarzystwa Chrystusowego;
Założyciel Zgromadzenia Sióstr Misjonarek Chrystusa Króla; pisarz; podróżnik
PK
Szanghaj, stolica na Żółtym Morzem. Na Daleki Wschód.
Lo Pa Hong. - Śpiew kulisów. - W urzędzie celnym. - Parcele. - Nowy Rok. - Zikawei. - Poselski szofer i pierwszy służący. - Szanghajska Gdynia. - Polacy w Szanghaju. - Polskie nabożeństwo.
VIII.
Z Morza Żółtego wjeżdżamy do rzeki Wangpoo. „Conte Rosso” sunie powoli w górę rzeki, zdążając do Szanghaju. Pasażerowie wybiegają na pokład. Ramiona, palce, aparaty fotograficzne zwracają ku brzegom Wangpoo, niosącego dużo żółtej mętnej wody.
Ziemia, którą z daleka oglądamy, to Chiny. Na pierwszy rzut oka krajobraz podobny do polskiego. Daleka równina. Domki często pobielone, kryte słomą lub żółtawą dachówką. Na zagonach, podobnych do polskich, zieleni się ryż, wyglądający z daleka jak żyto lub polska pszenica na wiosnę.
Po polach widać wysokie kopce i białe maleńkie domeczki. Dużo ich, bardzo dużo. Nie wiem, co one oznaczają. Stojący obok mnie przemysłowiec chiński p. Lo Pa Hong, wracający razem z nami z kongresu w Manili, tłumaczy mi, że są to groby. Chińczyk czci swoich przodków. Dlatego chowa ich blisko domu na własnej ziemi. Nieraz ma tylko zagon mały. Dla wzniesienia kopca grobowego poświęci nawet część zagonu. W niektórych prowincjach jedną szóstą część ziemi uprawnej pokrywają kopce-mogiły. Pomyślałem sobie, że Chiny to chyba jedno wielkie cmentarzysko...
P. Lo Pa Hong dużo mi opowiada o Chinach współczesnych.
- W ciągu ostatnich pięciu lat tyle u nas zaszło zmian na korzyść, że przeciętnemu Europejczykowi, karmionemu ciągłą sensacją o chińskich stosunkach, trudno byłoby zrozumieć Chiny z roku 1937 - dodaje na zakończenie miły nasz towarzysz podróży.
Lo Pa Hong budował nas swoją pobożnością. W kaplicy okrętowej służył nieraz do 3 mszy św. i to z wielkim przejęciem. W Szanghaju, jak się później dowiedziałem, nazywają go chińskim św. Wincentym a Paulo. Z jego fundacji powstały szpitale, zakłady dla sierot. On sam odwiedza szpitale miejskie, by swoim ziomkom mówić o wzniosłości wiary Chrystusowej. On również ma wolny wstęp do wszystkich więzień. Tu zajmuje się głównie skazanymi na śmierć. Tysiące z nich ochrzcił on własnoręcznie, nieraz na kilka minut przed straceniem.
Stajemy na Broadwayu, tuż przy porcie wojennym, w którym strażują pancerniki i torpedowce obcych państw. Kulisi wynoszą nasze walizy do budynku celnego. Przepychają się przez tych, którzy niosąc ciężkie paki, idą chwiejnym krokiem. Hałas nie do opisania. Oto, co nas uderza na pierwsze, gdy stawiamy swe kroki na ziemi chińskiej. Ten przeraźliwy krzyk czy śpiew kulisów - niewolników.
Na bambusowych drągach niosą po dwóch paki czy skrzynie. Dyszą ciężko. Zgięci w kabla k śpiewają. Pierwszy zaczyna lei-la, hoi-la, drugi wtóruje hoi-la, hang-la. I tak przez cały dzień. Nadjeżdżają coraz to inne okręty. Kulisi znikają w ciemnych czeluściach okrętu, ukazują się na powierzchni obładowani pakami, które wnoszą do składnic-godownów. Nie skrzypią żórawie, nie [s. 177] warczą motory, bo w Chinach tańszym od maszyny jest człowiek, kulis, żywiący się byle czym, mieszkający byle gdzie, pod mostem czy pod schodami domu. Z litością patrzymy na tych biednych ludzi. Zdaje się nam, że jakaś wielka skarga wydobywa się z ust tych biedaków, kiedy na bambusowych drągach dźwigając ciężary, śpiewają żałośnie: lei-la, hoi-la, hoi-la, hang-la...
Chiński urzędnik celny ma dobre serce. Przegląda jedną walizkę nie bardzo skrupulatnie. Odstępuje z uśmiechem od dalszego bagażu. Po czym robi chińskie znaki na wykazie i walizach. Dostaję się potem w ręce bagażowego, przystojnego Rosjanina. Dowiaduję się od niego, że służył kiedyś jako młodziutki oficer w armii carskiej. Rosjan liczą tu w Szanghaju na przeszło 30 tysięcy. Niektórzy z nich podupadli moralnie. To też nie nadzwyczajną mają tu reputację.
Naszym dalszym losem zajmują się przedstawiciele polskiej placówki dyplomatycznej, którzy stawili się na powitanie z ministrem pełnomocnym R.P. p. Barthlem de Weydenthal na czele. Odwożą oni nas do gościnnych oo. Franciszkanów.
Dwie godziny później, po wizycie w poselstwie polskim przy ulicy Pichon, rozpoczynamy zwiedzanie trzy i półmilionowego Szanghaju, najbogatszego miasta na Dalekim Wschodzie. W ciągu 100 lat wyrosła tu nad brzegami Wang-poo wielka metropolia handlowa Chin. Podobna ona kubek w kubek do innych wielkich miast. Niebotyki, hotele, wystawy sklepowe, ulice jak w Paryżu lub Berlinie. Zwłaszcza Broadway i Nan-king Road robią imponujące wrażenie.
Jedno jednak uderza. Rozmaitość stróżów bezpieczeństwa. Tu stróżuje policjant, tam znowu wysoki brodaty Hindus z zawojem na głowie, jeszcze dalej szczupły Anamita w mundurze francuskim. Trzeba bowiem wiedzieć, że obce mocarstwa, korzystając ze słabości Chin, rozparcelowały Szanghaj między sobą. Jest więc osobna koncesja francuska, w której gubernatorem jest każdorazowy konsul generalny Francji. Jest jeszcze Szanghaj Międzynarodowy, podzielony między Anglików, Amerykanów, Portugalczyków i Japończyków.
Prócz tego istnieje jeszcze miasto chińskie, ruchliwe, pełne zgiełku ulicznego, swoistego brudu i skomlących żebraków. Zgiełk uliczny przechodzi tym samym ludzkie pojęcie. Chińczycy obchodzą właśnie swój Nowy Rok. Do nieba odleciał bóg ogniska domowego Dzao Wan, by zdać sprawę z ludzkich postępków. Wraca znowu i tym samym rozpoczyna się nowy rok. Święta trwają cały tydzień. Składy pozamykane. Ludziska bawią się i wiwatują na umór. Nawet biedni kulisi zdobywają się na kawałek baraniny i tradycyjne ciastka ryżowe. I najbiedniejsi kupują bomby i petardy dla odpędzania złych duchów. W mieście słychać bezustannie trzask wybuchu petard i ślepych bomb. Z sykiem lecą rakiety wysoko w powietrze i pękają z trzaskiem. I tak przez cały dzień i całą noc. Zamykamy dobrze okna celi klasztornej, by móc zasnąć spokojnie.
Po wizycie u X, biskupa Haouisse, wikariusza apostolskiego Szanghaju, zwiedzamy słynne Zikawei, dzielnicę OO. Jezuitów. Są tu zakłady wychowawcze, nowoczesne warsztaty rzemieślnicze. Wychowankowie, to przeważnie porzucone dzieci. Dzieci, te skażane na śmierć niechybną, zbierają siostry zakonne i wychowują. Dziewczęta, kiedy wyrosną, uczą się gospodarstwa domowego w zakładzie sióstr. Chłopców oddają do zakładów oo. Jezuitów.
Z powodu nowego roku nie ma zajęć. Na podwórzu harmider. Chłopcy w długich niebieskich kapotach uganiają po podwórzu. Zoczywszy naszych księży biskupów, zbliżają się do nich. Strzelają rakiety, pękają bomby. Huk ogłuszający. To wszystko na cześć polskich gości.
Pokazują nam również słynne obserwatorium meteorologiczne, dobrze znane na Dalekim Wschodzie. Oprowadza ją nas OO. Legay i Lebrclon, uczeni wielkiej sławy. Ciekawią nas karty z wykresami tajfunów. Za pomocą aparatów i własnych obliczeń określa się dokładnie drogę niszczycielskich wichrów morskich. Codziennie z Zikawei wychodzą komunikaty radiotelegraficzne do wszystkich okrętów na morzu, z podaniem kieruoku tajfunu. Okręty znajdujące się w zagrożonej strefie zmieniają od razu kierunek, by nie ulec katastrofie. Ileż przez to uniknięto nieszczęść! Na ścianach obserwatorium oglądamy liczne fotografie okrętów wojennych i handlowych z podpisami ofi-[s. 178]cerów załogi, jako wyraz wdzięczności dla ofiarnych Ojców za nadsyłane komunikaty.
Niemniejszy podziw wzbudził w nas wielki uniwersytet Aurora, kierowany również przez oo. Jezuitów. Uniwersytet ten, mający również świetnie postawiony fakultet medycyny, należy do najlepszych w Chinach. Księża biskupi oraz my wszyscy nie mogliśmy się nadziwić ogromowi pracy, włożonej przez Towarzystwo Jezusowe dla sprawy Kościoła w Państwie Niebieskim.
Chiński list otrzymał książę Metropolita Sapieha. List wypełniony od początku do końca pięknymi znakami chińskimi. Co ten list zawiera? Głowią się wszyscy społecznie. Panowie z poselstwa również nie mogą dać rady. Ależ od czego poselski szofer. Ho Sa Szing tłumaczy uroczyście, że prezydent miasta zaprasza na uroczyste przyjęcie. Szofer poselski z białym orzełkiem na czapce jest to człowiek, który odgaduje ludzkie myśli. Odgaduje w mig nasze zamiary. Zawsze uśmiechnięty, nawet wtedy, kiedy z niesłychaną szybkością przewija się między tysiącami aut, które zapychają awenidę (szeroka ulica główna) Joffre, ulicę węzłową. Dorównuje mu tylko Wang Si San, pierwszy służący poselstwa.
Powtarza on dumnie, że jego zadaniem jest dbać o honor Polski w Chinach.
Na 3 maja jedzie minister R.P. do stolicy Nankinu, żeby lam wydać przyjęcie dla rządu chińskiego. Jedzie z nim również Wang Si San. W Nankinie patrzy minister ze zdumieniem, jak Wang wychodzi z wagonu I klasy.
- Jak to, to ty też pierwszą klasą?
- Tak, panie ministrze, muszę dbać o honor Polski.
Zwiedzamy jeszcze nowe dzielnice Szanghaju. Iio Sa Szing wiezie nas przez Tsapei, zburzoną przed 4 laty podczas walk chińsko japońskich, daleko za miasto. Tu dokoła pomnika Sun-Yat-Sen’a wznoszą się wspaniałe nowe budowle w stylu chińskim z wygiętym dachem.
W przepięknym ratuszu przyjmuje nas zastępca prezydenta Wu Tels Ching’a. Potem pod przewodem jednego z urzędników zwiedzamy nowe gmachy zbudowane tu w ostatnich 4 latach. Szanghajska Gdynia!
Przy wejściu do muzeum miejskiego chiński żołnierz przed księżmi biskupami prezentuje broń. Oczy mądre. Twarz inteligentna. Na żołnierzu nowiutki mundur polowy. Na piersiach gwiazda kuomintangu, godło chińskiej partii rządzącej. Ten żołnierz na warcie to jeden z walecznej 56 dywizji szanghajskiej, która na polach Wusungu stawiała bohaterski opór przewadze Japończyków.
Polaków w Szanghaju jest przeszło 800. Są to lekarze, kupcy, pracownicy i ludzie bez zajęcia, których tu nad Żółte Morze zapędził los. Spotykamy się z nimi kilkakrotnie. Dowiadujemy się od nich dużo ciekawych rzeczy o blaskach i nędzach Polonii tutejszej. Największy ból, że nie ma księdza Polaka. Spowiadają się po rosyjsku, francusku lub w ogóle się nie spowiadają, bo nie znają języka. I tak płyną im lata w wiecznej tęsknocie za Polską i w nędzy duchowej.
Księża biskupi przyrzekają im, że wstawią się za nimi u ks. Prymasa, który jest opiekunem duchowym wszystkich Polaków za granicą.. Radość więc z tego wielka, że przyjdzie do nich polski kapłan, co będzie im duszpasterzem, przyjacielem i doradcą zarazem.
W niedzielę 14 lutego odprawiło się polskie nabożeństwo w kościele Chrystusa Króla przy ul. Buryas. Celebrował Książę Metropolita Sapieha w asyście X. kan. Kuczyńskiego z Warszawy i X. rektora Czatoryskiego z Krakowa. Kazanie podniosłe wygłosił Ks. Biskup Przeździecki. Mówił o tym, jak to dziwnym zbiegiem okoliczności po raz pierwszy polscy biskupi zjechali do Chin. Nawoływał do jedności i miłości wzajemnej.
Spraw, Chryste, tak kończył kaznodzieja, by tu zebrani bracia nasi byli zawsze Twoimi wyznawcami. Błogosław ich sprawom i przedsięwzięciom. Błogosław im, sierotom na obcej ziemi... Amen.
I płacz szedł wielki po kościele. Łzawiły oczy tych biedaków, co po świecie poniewierać się muszą - w pogoni za chlebem.
„Matko, nie opuszczaj nas” buchnęło z setek piersi polskich na zakończenie. Była to pieśń i modlitwa ufności do Tej, która i na dalekiej jest Opiekunką ludu polskiego.
Minęło południe. W Polsce jeszcze brzask dzienny nie rozproszył ciemności nocy. Chrystusowcy (w Potulicach) rozpoczynają swe modlitwy poranne. Modlą się za wychodźców polskich. Modlą się i szanghajskie polskie siostry.
...Zachowaj ich w wierze ojców i prowadź do przystani prawdy i zbawienia. Królowo Wychodztwa Polskiego, wszyscy święci, błogosławieni i Polski patronowie, przyczyńcie się za nami i za braćmi naszymi.
X. Posadzy. [s. 179]
Druk: „Przewodnik Katolicki” 12(1937, s. 177-179.
Artykuł wydrukowany również jako rozdział: „Szanghaj, stolica na Żółtym Morzu”
w książce: I. Posadzy, Przez tajemniczy Wschód. Wrażenia z podróży,
Potulice 1939, s. 114-131.